مرور زمان

مدت زمانی است که اگر متضرر از جرم تعزیری قابل گذشت در این مدت مبادرت به طرح شکایت نکند، حق طرح شکایت وی ساقط می‎شود.  در جرائم تعزیری  قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک‎ سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می‎شود( ماده ١٠٦ قانون مجازات اسلامي ). 

گاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرف‎نظر وی از طرح شکایت نباشد هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارند.  

 برای جرایم تعزیری و قابل گذشت، مهلت شکایت، یک‎سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم است در اين خصوص حتي اگر  دلایل شاکی قوي هم  باشد ولی خارج از مهلت قانوني طرح شكايت شود، مقام قضایی امکان قانونی پيگيري پرونده را نخواهد داشت .

انون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، مرور زمان کیفری را به سه دسته مرور زمان تعقیب، مرور زمان صدور و مرور زمان اجرای حکم تقسیم كرده است .

مرور زمان تعقیب

به مدتی گفته می‎شود که پس از انقضای آن، نتوان متهم را تحت تعقیب قرار داد.

؛ مرور زمان، در صورتی تعقیب جرائم موجب تعزیر را متوقف می‎کند که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد زیرشاكي  تعقیب نكرده  یا از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای این مواعد به صدور حکم قطعی منتهی نگردیده باشد.

حال جرائم تعزيري چه جرائمي را شامل مي شود ؟ جرائمي كه  مجازاتش مشمول حد، قصاص يا ديه نيست و به‎موجب قانون در موارد ارتكاب محرمات شرعـي يا نقض مقررات حكومتي تعيين

و اعمال مي‎گردد. این اعمال شامل تمام مقرراتی می‎شود که برای حفظ نظم و منافع عمومی وضع شده، مانند زیرپا گذاشتن مقررات راهنمایی و رانندگی یا قوانین مربوط به قاچاق کالا و ارز. بنابراین اگر کسی عمل حرامی مانند اعمال خلاف عفت عمومی مرتکب شد یا این‎که مقررات حکومتی مانند ممنوعیت گران فروشی و احتکار را زیر پا گذاشت، مجازات تعزیر در انتظارش خواهد بود.

جرایم حدی مثل‎‎ زنا، به جهت این‎که جزو حدود الهی است، مشمول مروز زمان نمی‎شود و اگر

کسی در جوانی این جرائم را مرتکب شده باشد و تا کهنسالی به وی دسترسی ایجاد نشود، باز هم می‎توان او را مجازات کرد.

الف- جرائم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای پانزده سال

ب- جرائم تعزیری درجه چهار با انقضای ده سال

پ- جرائم تعزیری درجه پنج با انقضای هفت سال

ت- جرائم تعزیری درجه شش با انقضای پنج سال

ث- جرائم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای سه سال.

طبق تبصره یک ماده فوق اقدام تعقیبی یا تحقیقی، اقدامی است که مقامات قضائی در اجرای یک وظیفه قانونی از قبیل احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات

یا معاینه محلی و نیابت قضائی انجام می‎دهند. این بدین معناست که هرگاه مدیر دفتر یک مرجع کیفری دستور احضار متهم را صادر کند یا دستور تجدید اوراق احضاریه و ابلاغ مجدد

آن‎ها را بدهد، این اقدامات قاطع مرور زمان کیفری نخواهد بود.  

  یک جرم تعزیری درجه 1 (حبس بيش از بيست و پنج سال)،

درجه 2 (حبس بيش از پانزده تا بيست و پنج سال)

یا درجه 3 (حبس بيش از ده تا پانزده سال)

رخ دهد، ولی 15 سال از وقوع آن بگذرد و در این مدت متهم آن تعقیب نشود، پس از گذشت این مدت دیگر قابل تعقیب نمی‎باشد و نمی‌توان متهم را تعقیب کرد یا برای او تشکیل پرونده داد

. اگر فردی نیز مرتکب یک جرم تعزیری درجه 4 شده باشد، با گذشت 10 سال از وقوع آن و تعقیب نشدن متهم در این مدت، این جرم دیگر قابل تعقیب و پیگیری نیست

. هم‎چنین در صورت وقوع یک جرم تعزیری درجه 5 که 7 سال از ارتکاب آن گذشته باشد و در این فاصله زمانی متهم آن تعقیب نشده باشد، دیگر امکان تعقیب این فرد یا تشکیل پرونده برای او وجود ندارد. 

جرایم تعزیری درجه 6 نیز با گذشت 5 سال از وقوع جرم قابل تعقيب نيست

 و جرایم تعزیری درجه 7 و 8 هم با گذشت 3 سال از وقوع جرم و تعقیب نشدن آن،

قابل پیگیری نیست.

مرور زمان صدور حکم

اگر از تاریخ نخستین اقدام تعقیبی، تا انقضاء مهلت زمانی که برای مرور زمان لازم است درباره موضوع حکمی صادر نشود، پس از انقضای مهلت قانونی موضوع مشمول مرور زمان خواهد شد. 

اقدام تعقیبی یا تحقیقی که در ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی به آن اشاره شده، به معنای هر نوع اقدامی است که مقامات قضایی در راستای عمل به وظایف قانونی خود مانند احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان (افرادی که هر نوع اطلاعی از وقوع جرم دارند)، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضایی انجام می‌دهند.

مرور زمان اجرای حکم (مجازات)

در صورتی که از تاریخ قطعی شدن حکم تا انقضای مهلت مقرر قانونی که برای مرور زمان لازم است، حکم اجرا نشده باشد، در این صورت اجرای حكم مشمول مرور زمان و متوقف مي گردد.قانونگذار در قانون مجازات اسلامی در خصوص مرور زمان قایل به برخی استنائات شده است. مطابق ماده ۱۰۹ این قانون برخی جرایم مشمول مرور زمان تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات نمی‌شوند که عبارتند از جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور، جرایم اقتصادی

شامل کلاهبرداری و جرایم موضوع تبصره ماده ۳۶ این قانون (با رعایت مبلغ مقرر در آن ماده)

و جرایم موضوع قانون مبارزه با مواد مخدر. نکته‌ای که باید در خصوص مرور زمان به آن اشاره کرد، حق شاکی خصوصی است. مستند به ماده ۱۱۳ قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲، موقوف شدن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات، مانع از استیفای حقوق مدعی خصوصی نیست و متضرر از جرم می‌تواند دعوای خصوصی را در مرجع صالح اقامه کند.

همچنین چنانکه معلوم است، مرور زمان به مجازات‌های تعزیری اختصاص دارد. در توضیح درجات جرمی که در مواد مربوط به مرور زمان آمده است، باید گفت که در قانون  مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، جرم به درجاتی تقسیم می‌شود. ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی مقرر می‌کند: مجازات‌های تعزیری مقرر برای اشخاص حقیقی به هشت درجه تقسیم می‌شود. در این ماده درجات مختلف مجازات‌های تعزیری بیان شده است.

مرور زمان، اجرای احکام قطعی تعزیری را موقوف می‌کند و مدت آن از تاریخ قطعیت حکم به قرار زیر است:

1- جرایم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای بیست سال.
2- جرایم تعزیری درجه چهار با انقضای پانزده سال.
3- جرایم تعزیری درجه پنج با انقضای ده سال.
4- جرایم تعزیری درجه شش با انقضای هفت سال.
5- جرایم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای پنج سال.

اگر اجرای تمام یا بقیه مجازات موکول به گذشتن مدت یا رفع مانعی باشد، مرور زمان از تاریخ انقضای آن مدت یا رفع مانع محاسبه می‌شود.